COGNITIEVE DISSONANTIE

De zomer is zogezegd komkommertijd, maar in de wereld van vandaag kun je de eerste ‘kom’ wel weglaten. Er gaat geen dag voorbij of er gebeurt wel iets dat me raakt, dichtbij of ver weg. Maar zelfs als het ver weg is, lijkt het of alles dichtbij komt tegenwoordig. Komt het door de globalisering? Mijn toenemende gevoeligheid? De leeftijd? Of is het gewoon het gevolg van iets wat er altijd al was, maar waar ik steeds meer van doordrongen raak: the interconnectedness of things. Wat je een ander aandoet, lijk je mij aan te doen.

Gaza en de Westbank kruipen steeds dieper in mijn lijf. Ik voel het vuur van de vele bosbranden in mijn systeem. Ik voel ook het meisje in Nederland dat genadeloos vermoord is, haar ontreddering als ziel en de ontreddering van haar omgeving. Ik voel de gestoordheid van de man die haar aangevallen heeft en de diepe verlorenheid, het trauma, dat je aanzet tot de meest gruwelijke dingen. Ik voel de bloeddorst van de gieren die op dit of een soortegelijk gebeuren zaten te wachten om een bepaalde groep te kunnen viseren. Ik voel de bomen die gekapt worden in buurten waar de bewoners ze zo graag willen behouden, en de groeiende arrogantie van leiders, de verharding van politiemensen, de verwarring bij de mensen die denken: ik kom toch op voor iets goeds? Kunnen we dit bespreken? Maar njet. Daar gaan de kolossen, een na een tegen de grond. Mensen moeten maar niet zo kleinzerig doen. Alsof de Grote Smurf de toon heeft gezet, en iedereen in machtsposities nu gewoon kan en mag doen wat-ie wil. Los van gevoeligheid, ethiek of gerechtelijke uitspraken. Ik hoor de ontreddering in de geest die dat teweegbrengt – huh? Hoor ik dat goed? Ik snap het niet meer.

Misschien is dat laatste wel wat me het meest opvalt; die ontreddering bij de doorsnee mens. De kortsluiting in de hersenen. Een psychologe noemde het: cognitieve dissonantie.

Misschien is dat laatste wel hetgeen ik het meeste voel. Die ontreddering bij de doorsnee mens. De kortsluiting in de hersenen. Een Franse psychologe die ik zag in een reel, noemde het cognitieve dissonantie. Het verwarde gevoel dat je krijgt bij tegenstrijdige berichten of gedragingen die je om je heen ziet, waardoor je er niks meer van snapt. Het zelfgeproclameerde ‘meest ethische leger ter wereld’ dat 60.000 burgers doodt, waaronder bijna 19.000 kinderen. De president die die moordpartij laat gedijen, die de Nobelprijs voor de vrede wil krijgen. Diezelfde mens die om die eretitel af te dwingen een land economisch onder druk wil zetten; alsof die titel dan nog iets waard kan zijn. Politici die lafhartig wegkijken of wat zitten te scrollen als ze tot verantwoording worden geroepen om zaken die belangrijk zijn. Mensen die je wil kunnen vertrouwen die de ene keer zus zeggen, dan weer zo. Of mensen die iets over je te zeggen hebben die dan weer meelevend lijken, dan weer al te gekke beslissingen nemen die je schaden.

Cognitieve dissonantie, dus. Tegenstrijdige signalen krijgen die je in eerste instantie probeert te rijmen in je hoofd, maar tevergeefs.

Cognitieve dissonantie, dus. Tegenstrijdige signalen krijgen die je in eerste instantie probeert te rijmen in je hoofd, door je gedragingen en overtuigingen aan te passen, maar die eigenlijk niet te rijmen vallen. En je dus verstoren. Want een deel van jou gelooft in het goede van de persoon of de situatie, en een ander deel van jou ziet het slechte erin. En dus raak je steeds meer gedissocieerd. Wat uiteindelijk kan leiden tot schizofrenie, verklaarde de psychologe. Het is een onrijmbaarheid die je letterlijk gek kan maken. Waardoor je afhaakt, je gelaten terugtrekt en maar laat gedijen. Ofwel razend wordt, tot je letterlijk de pedalen verliest en ongelukken begaat.

De boodschapper is niet gek, wees de psychologe erop, maar is een manipulator die erop uit is de ander te ontmoedigen, te verwarren, te ontkrachten. Het is dus aan ons om helder in het hoofd te blijven. Wit van zwart te blijven onderscheiden. Feiten van verzinsels. Menselijkheid van onmenselijkheid. Right from wrong. Met andere woorden; een eigen ethiek en menselijkheid te blijven hanteren.

Het is dus aan ons om helder in het hoofd te blijven. Wit van zwart te blijven onderscheiden. Feiten van verzinsels. Right from wrong.

Wanneer de omgeving onduidelijker wordt en gekende houvasten verdwijnen is het niet evident om het hoofd helder te houden. Dat heb ik vaak genoeg gemerkt tijdens mijn reis ‘door het onbekende’ van de afgelopen jaren. Het is een hele kunst om in chaotische tijden een gezonde innerlijke rust te blijven ervaren.

Mij helpt het om minder in mijn hoofd te zitten, minder te willen beredeneren en begrijpen met de mind. Maar me meer te richten op gronding, mijn lichaam, dagelijkse dingen, en de wereld eerder te proberen vatten met mijn hart. Want in het hart zit iets wat snapt dat we in tijden van ontmanteling zitten. Het einde van een tijdperk, het einde ook van een Westerse overmacht. Dat we allemaal ontredderd zijn, en daarom soms vreemde dingen doen. En dat er mensen en machten zijn die van die chaos misbruik maken.

In het hart zit een ruimer overzicht. Een begrip dat het verstand te boven gaat. Een vermogen tot compassie. Maar ook de kracht om pijn te voelen en te dragen. En om tegelijk ook de vreugde te blijven zien van de vele kleine dingen die wél goed gaan. De vele berichten die wél congruent zijn, en die laten zien dat er nog wel menselijkheid is, en ethiek, en hart. Gelukkig zien we dat antidotum opstaan. Steeds vaker, steeds luider. In de vorm van stopborden en rode lijnen die roepen om meer hartsenergie, solidariteit, verbondenheid -

en ook grenzen. Vooral dát, grenzen. Grenzen aan incongruentie. Grenzen aan de manipulatie van onze geest. Tot hier laat ik je in mijn denkveld komen, maar ho – geen millimeter verder. Mijn gezond verstand laat ik niet verstoren. Van mijn hoofd, mijn hart, mijn waarden, blijf je af.